Kultura bezpieczeństwa informacyjnego młodzieży w kontekście patotreści zamieszczanych w cyberprzestrzeni

Świat wirtualny już dawno stał się równie istotny, jak świat realny. Stał się także w równym stopniu niebezpieczny. Przedstawiciele różnych środowisk coraz więcej uwagi poświęcają szkodliwym treściom dostępnym w sieci, ponieważ w ostatnim czasie zaobserwowano drastyczny wzrost ich liczby.  Tzw. patotreści, obejmujące zarówno przekazy szkodliwe, nienaruszające prawa, jak i te przekraczające je, to „treści prezentowane w sieci w postaci transmisji internetowej (stream), fragmentów transmisji (shoty), filmów, zdjęć i innych form przekazu, w których nadawca lub grupa nadawców prezentują zachowania sprzeczne z normami społecznymi, niosące demoralizujący przekaz, obejmujący zachowania takie jak: przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna, libacje alkoholowe, poniżanie, zażywanie narkotyków i inne” (Wójcik i in., 2019). Jest to bardzo złożone i dynamiczne zjawisko, które dotychczas od strony teoretycznej, a zwłaszcza empirycznej, zbadano w niewielkim zakresie, szczególnie w kontekście patostreamingu.  Przygotowany i opublikowany w 2019 roku przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę we współpracy z RPO raport (Wójcik i in., 2019) stanowił pierwszą w Polsce próbę naukowego zdiagnozowania skali tego zjawiska. Wynika z niego, że ponad 80% respondentów w wieku 13-15 lat słyszało o patotreściach, a blisko połowa z nich przeglądała je w sieci.
Pionierskimi badaniami, które miały na celu określenie wpływu tego rodzaju treści na funkcjonowanie młodych ludzi w różnych obszarach (emocje, myślenie i zachowanie), były badania zrealizowane przez autorkę monografii w ramach konkursu Miniatura 3, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki. Badania przeprowadzono od grudnia 2020 roku do maja 2021 roku wśród 500 uczniów, 500 rodziców oraz 18 nauczycieli-wychowawców z pięciu szkół podstawowych funkcjonujących na obszarze gminy Siedlce oraz jednej szkoły podstawowej z gminy Mińsk Mazowiecki.
Badania służyły przed wszystkim realizacji celów poznawczych – lepszemu zrozumieniu istoty patotreści, ich dynamiki, skali, przyczyn, skutków oraz możliwości przeciwdziałania temu zagrożeniu dla kształtowania wśród młodzieży odpowiednich zachowań ukierunkowanych na mądre, bezpieczne korzystanie z zasobów sieciowych. Ponad połowa ankietowanych uczniów deklarowała kontakt z patotreściami w sieci (wizualny, ze słyszenia lub obydwa rodzaje kontaktu). Najczęściej były to fake newsy, hejt oraz patostreamy. Wśród powodów, dla których młodzież przeglądała patotreści, najczęściej wymieniono ciekawość, chęć dostarczenia sobie rozrywki oraz nudę, próbę zabicia czasu wolnego. Jednocześnie, z badań wynika, że podejmowane działania na rzecz bezpieczeństwa młodzieży w sieci, były niewystarczające – nieco częściej niż co drugi uczeń podał, że nikt z dorosłych nie rozmawiał z nim na ten temat. Z badań wynika natomiast, że negatywny sposób myślenia o bezpieczeństwie w Internecie (jako braku zagrożeń, bez uwzględniania kategorii rozwoju), sposób odczuwania go i reagowania na jego brak (czyli kultura bezpieczeństwa informacyjnego człowieka), ma znaczenie dla częstotliwości kontaktu z patotreściami w sieci oraz dla podejmowania innych niebezpiecznych, nieodpowiedzialnych działań w sieci.
Informacje zebrane w trakcie badań pozwoliły poszerzyć istniejącą na gruncie dyscypliny nauki o bezpieczeństwie wiedzę na temat kontaktu młodzieży z patotreściami zamieszczanymi w sieci oraz tego, czy i w jaki sposób obecność w świecie wirtualnym i kontakt w treściami patologicznymi ma wpływ na funkcjonowanie młodych ludzi w świecie realnym i wypełnianie przez nich ról społecznych. Ponadto, ba-dania pogłębiły zagadnienia wcześniej już analizowane, najczęściej w odrębnych publikacjach dla patotreści i w odrębnych dla kultury bezpieczeństwa informacyjnego, ukazując różnego rodzaju powiązania i interakcje między nimi. Sytuacja ta oświadczy o ciągłym rozwoju nauk o bezpieczeństwie, co jest szczególnie pożądane dla dyscypliny mającej zaledwie ponad 10-letnią historię.