Zmiany we florze segetalnej Wysoczyzny Kałuszyńskiej w okresie 25 lat

Flora segetalna podlega ciągłej presji antropogenicznej. Nasilenie intensyfikacji procesu produkcji prowadzi do zanikania najbardziej wrażliwych elementów flory z równoczesnym rozprzestrzenianiem się gatunków o szerokiej amplitudzie ekologicznej. Przekształcenia siedliskowe wpływają na skład fitocenoz oraz ustępowanie gatunków o wąskiej amplitudzie ekologicznej. Celem pracy była analiza zmian zachodzących we florze agrocenoz polnych Wysoczyzny Kałuszyńskiej w latach 1994-2021. Obserwacje prowadzono w dwóch okresach badawczych (1994-1996 i 2019-2021). W obu wykonano łącznie 1343 zdjęć fitosocjologicznych, 857 w I okresie i 486 w II. Posłużyły one do analizy przekształceń flory segetalnej, jakie zaszły w ciągu ostatnich 25 lat. Określono stopień podobieństwa oraz dokonano szczegółowej analizy flory w obu okresach badawczych. Na podstawie dynamiki występowania i zmniejszenia stałości wydzielono grupy gatunków rozprzestrzeniających się i gatunków ustępujących, oraz gatunki o zrównoważonej dynamice. W grupie gatunków rozprzestrzeniających wyłoniono gatunki ekspansywne.

Badany teren jest najbardziej wysuniętym na południe mezoregionem Niziny Południowopodlaskiej. Jest rolniczym mezoregionem o znacznych walorach przyrodniczych. Zróżnicowany mozaikowy krajobraz jest bogaty w liczne siedli-ska marginalne, które pośrednio wpływają na zachowanie dużej bioróżnorodności florystycznej agrocenoz polnych. Charakterystyczną cechą flory segetalnej badanego terenu jest duży udział apofitów. W badanym czasie zanotowano spadek liczby rodzimych gatunków flory oraz niewielkie zmiany w grupie gatunków obcego pochodzenia. Ubożenie flory zaznaczyło się niższą liczbą gatunków w badanych grupach upraw oraz mniejszą liczbą gatunków w zdjęciu. Wyrazem bogactwa gatunkowego jest udział gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem. W II okresie badań obserwowano zanikanie lub zmniejszenie liczby stanowisk niektórych gatunków. 

Przeprowadzona analiza flory segetalnej agrocenoz Wysoczyzny Kałuszynskiej wykazała duży spadek liczby gatunków oraz nasilenie występowania gatunków o szerokiej amplitudzie ekologicznej. Do mocno rozprzestrzeniających się gatunków należy Echinichloa crusgalli, Setaria pumila, Setaria viridis, Avena fatua, których udział w analizowanym okresie bardzo wzrósł. Zwraca też uwagę występowanie Polygonum lapathifolium subsp. palidum zwłaszcza u zbóż ozimych, Lapsana communis w zbożach jarych, Galinsoga parviflora i Euphorbia helioscopia w uprawach okopowych oraz Amaranthus retroflexus na ścierniskach. Gatunkiem, który rozprzestrzenił się w większości upraw jest Veronica persica, spotykany w zasadzie na wszystkich siedliskach, chociaż na słabszych glebach występuje rzadziej. Szczególnie nasila się jego występowanie na plantacjach okopowych i na ścierniskach.

Zmiany we florze segetalnej badanego terenu są duże i cechą charaktery-styczną przemian jest ujednolicanie i zubożenie gatunkowe fitocenoz. Są to czę-sto płaty zdominowane przez jeden lub dwa gatunki. Wyrazem tych zmian jest również zmniejszenie wskaźnika bioróżnorodności, który w tych mocno przeobrażonych agrocenozach osiągnął najniższe wartości.