„Tak piękna dla ludzkości wysługa”. Testament Michała Kazimierza Ogińskiego

Michał Kazimierz Ogiński (1730-1800) – hetman wielki litewski, muzyk, wirtuoz gry na harfie i skrzypcach, kompozytor oper, autor librett i poeta, to jedna z najważniejszych postaci życia politycznego w Polsce 2 połowy XVIII wieku. Tekst niniejszy skupia się na burzliwych losach fortuny bohatera, którego dobra były konfiskowane przez carycę Katarzynę II i konfederację targowicką. Głównym jego ogniwem jest edycja testamentu hetmana, spisanego na dzień przed śmiercią, 30 maja 1800 roku, odnalezionego przez autora artykułu w Archiwum Państwowym w Przemyślu. Podawany do druku dokument składa się z dwóch części, pierwszą jest sam testament, drugą zaś protokół z jego otwarcia, które nastąpiło 5 czerwca 1800 r., sześć dni przed pogrzebem hetmana. Jan Paweł Woronicz, głosząc mowę pogrzebową nad trumną Ogińskiego, przedstawiał go jako wielkiego patriotę oraz symbol dawnej wolności i świetności Rzeczypospolitej. Wskazywał także na jego wielką dbałość o stan chłopski i swoich pracowników. Testament jest doskonałym potwierdzeniem tej tezy, wszak zdecydowana większość legacji dotyczyła pracowników i służących hetmana.